Kupno nowej kosiarki, elektronarzędzi czy ekspresu do kawy to zawsze inwestycja. Wybieramy produkt, porównujemy ceny, a potem z nadzieją rozpakowujemy zakup w domu. Niestety zdarza się, że nowy sprzęt nie działa tak, jak powinien, albo – co gorsza – powoduje szkody. Co wtedy możesz zrobić? Jakie masz prawa i jak z nich korzystać? Ten artykuł wyjaśni to w prosty sposób.
Kiedy produkt jest wadliwy?
Wyobraź sobie, że kupiłeś nową kosiarkę elektryczną. Według opisu miała być cicha i wydajna, a tymczasem po dwóch tygodniach zaczyna się przegrzewać i wyłączać co pięć minut. Albo zamówiłeś zestaw mebli ogrodowych, które miały być odporne na warunki atmosferyczne, a już po pierwszym deszczu farba się łuszczy. Takie sytuacje oznaczają, że produkt jest wadliwy.
Prawnie rzecz ujmując, produkt jest wadliwy wtedy, gdy nie zapewnia bezpieczeństwa, którego można od niego oczekiwać. Oceniamy to na podstawie wyglądu, etykiet, opisu i rzeczywistych właściwości sprzętu. To ważne, bo jeśli kupujesz wiertarkę oznaczoną jako profesjonalna, to powinna wytrzymać normalne użytkowanie przez długi czas, a nie zepsuć się po pierwszym użyciu.
Nowe przepisy europejskie z 2024 roku poszły jeszcze dalej. Teraz pojęcie produktu obejmuje nie tylko rzeczy fizyczne jak lodówka czy dmuchawa do liści, ale także oprogramowanie i aplikacje, które sterują tymi urządzeniami. Jeśli masz inteligentny termostat lub kosę elektryczną z aplikacją w telefonie, to aktualizacje do tego oprogramowania też są objęte ochroną. Oznacza to, że gdy błąd w aplikacji spowoduje uszkodzenie urządzenia lub Twojego mienia, możesz domagać się odszkodowania.
Jakie szkody może wyrządzić wadliwy sprzęt?
Defekty w sprzęcie domowym i ogrodowym mogą prowadzić do różnych problemów. Pierwsza kategoria to najpoważniejsze przypadki, czyli obrażenia ciała. Wyobraź sobie, że wiertarka wypadła z uchwytu i spowodowała skaleczenie, albo elektryczna piła łańcuchowa nagle się zablokowała i doszło do poparzeń od silnika. Takie sytuacje mogą nawet wymagać wizyty u lekarza i dlatego prawo pozwala dochodzić odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu, włączając medycznie potwierdzony stres psychiczny.
Druga kategoria to uszkodzenie innego Twojego mienia. Przykładowo wadliwy czajnik może spowodować pożar, który zniszczy blat kuchenny lub szafki. Uszkodzony system nawadniania ogrodu może zalać taras i doprowadzić do zniszczenia płytek. Za wszystkie takie szkody możesz żądać rekompensaty.
Trzeci rodzaj szkód to utrata lub uszkodzenie danych. Być może brzmi to mniej praktycznie w kontekście domu i ogrodu, ale pomyśl o inteligentnym systemie zarządzania ogrzewaniem, który przechowuje Twoje ustawienia i harmonogramy. Jeśli wadliwa aktualizacja spowoduje bezpowrotną utratę tych danych, też możesz domagać się odszkodowania. Ważna zmiana polega na tym, że nowe przepisy zniosły minimalny próg wartości szkody. Wcześniej można było składać roszczenia tylko wtedy, gdy strata przekraczała równowartość pięciuset euro. Teraz możesz dochodzić odszkodowania za każdą szkodę, nawet niewielką.
Kto odpowiada, gdy coś pójdzie nie tak?
System odpowiedzialności za wadliwe produkty został skonstruowany tak, aby zawsze był ktoś, od kogo możesz dochodzić swoich praw. W pierwszej kolejności odpowiada producent, czyli firma, która stworzyła kosiarkę, odkurzacz czy narzędzia. Jeśli producent ma siedzibę poza Unią Europejską, odpowiedzialność przejmuje importer, który sprowadził ten sprzęt do Polski.
Wyobraź sobie sytuację, w której kupiłeś chiński robot sprzątający przez polską stronę internetową. Jeśli okaże się, że ma wadę, która spowodowała zniszczenie Twojego parkietu, możesz dochodzić odszkodowania od polskiego importera. A jeśli nie da się ustalić, kto jest producentem lub importerem, to za szkodę odpowiada sprzedawca, u którego dokonałeś zakupu.
Istotne jest też to, że nie musisz udowadniać winy producenta. Wystarczy, że wykażesz trzy rzeczy: produkt miał wadę, doznałeś szkody oraz istnieje związek między wadą a szkodą. Załóżmy, że kupiłeś nową podkaszarkę, która podczas użytkowania nagle się rozpadła i potłukła szyby w szklarni. Musisz pokazać, że podkaszarka była wadliwa (na przykład miała słabą jakość materiałów), że szkody w szklarni rzeczywiście powstały, oraz że to właśnie rozpadnięcie się urządzenia je spowodowało. Nie musisz natomiast dowodzić, że producent celowo lub przez zaniedbanie stworzył wadliwy produkt.
Rękojmia i gwarancja – Twoje podstawowe narzędzia
Zanim przejdziemy do odszkodowań, warto zrozumieć dwa podstawowe mechanizmy, które chronią Cię jako kupującego: rękojmię i gwarancję. Rękojmia to Twoje ustawowe prawo. Działa automatycznie przy każdym zakupie i sprzedawca nie może jej znieść ani ograniczyć. Jeśli kupisz meble ogrodowe, które po miesiącu zaczynają się rozpadać, możesz złożyć reklamację z tytułu rękojmi. Sprzedawca musi przyjąć taką reklamację i nie może odmówić.
Masz na to dwa lata od zakupu, ale pamiętaj, że musisz poinformować sprzedawcę o problemie w ciągu roku od jego wykrycia. Oznacza to, że jeśli odkryjesz wadę po osiemnastu miesiącach, wciąż masz czas, by złożyć reklamację, ale powinieneś to zrobić w ciągu roku od tego momentu. Sprzedawca ma czternaście dni na ustosunkowanie się do reklamacji. Jeśli nie odpowie w tym czasie, automatycznie oznacza to, że ją uznał.
W ramach rękojmi możesz żądać naprawy produktu albo wymiany na nowy. Jeśli to niemożliwe lub sprzedawca odmawia, możesz domagać się obniżenia ceny albo zwrócić produkt i odzyskać pieniądze. Wyobraź sobie, że zamówiłeś nową kosę spalinową, która ciągle się psuje. Próbujesz ją naprawić w serwisie dwa razy, ale problem powraca. W takiej sytuacji masz prawo odstąpić od umowy i dostać zwrot pieniędzy.
Gwarancja działa inaczej. To dobrowolne oświadczenie producenta lub sprzedawcy, w którym obiecuje określone warunki jakości produktu. Możesz mieć na przykład trzyletnie gwarancję na elektronarzędzia. Gwarancja często oferuje korzystniejsze warunki niż rękojmia, na przykład dłuższy czas ochrony. Najważniejsze jest to, że rękojmia i gwarancja działają obok siebie. Jeśli producent odmówi naprawy w ramach gwarancji, wciąż możesz złożyć reklamację do sprzedawcy z tytułu rękojmi.
Kiedy możesz domagać się odszkodowania?
Reklamacja z rękojmi czy gwarancji to jedno, ale co jeśli wadliwy produkt spowodował szkody wykraczające poza samą jego wartość? Tu wkracza odszkodowanie. To inny rodzaj roszczenia i przysługuje wtedy, gdy wadliwy sprzęt wyrządził realną krzywdę. Przykładowo kupiłeś nowy bojler elektryczny, który miał awarię i zalał łazienkę. Możesz wtedy domagać się nie tylko wymiany bojlera, ale także naprawienia zniszczeń w domu.
Odszkodowanie możesz otrzymać za trzy typy szkód. Pierwszy to obrażenia ciała, włączając udokumentowane problemy ze zdrowiem psychicznym. Jeśli wadliwa piła tarczowa spowodowała skaleczenie, masz prawo do rekompensaty. Drugi typ to uszkodzenie mienia. Jeśli zepsuty wąż ogrodowy zalał altanę i zniszczył meble, producent lub sprzedawca powinien pokryć koszty naprawy. Trzeci typ to utrata danych, co dotyczy głównie sprzętu z funkcjami cyfrowymi.
Co ważne, odszkodowanie może dostać każdy, kto ucierpiał w wyniku wady produktu. Nie musisz być właścicielem sprzętu. Jeśli pożyczyłeś sąsiadowi swoją dmuchawę do liści, która się rozpadła i uszkodziła jego ogród, sąsiad może domagać się odszkodowania bezpośrednio od producenta. To bardzo praktyczne rozwiązanie.
Producent odpowiada za swoje produkty przez dziesięć lat od momentu wprowadzenia ich na rynek. Jeśli jednak szkody ujawniają się z opóźnieniem, na przykład skutki zdrowotne narażenia na szkodliwe substancje, okres ten może wynieść nawet dwadzieścia pięć lat. Dla Ciebie jako poszkodowanego liczy się to, że masz trzy lata na złożenie roszczenia od chwili, kiedy dowiedziałeś się o szkodzie, wadzie produktu i osobie odpowiedzialnej.
Jak zgłosić szkodę krok po kroku?
Gdy coś pójdzie nie tak, najważniejsze jest systematyczne działanie. Pierwszym krokiem jest zabezpieczenie dowodów. Nie wyrzucaj wadliwego produktu, nawet jeśli jest zniszczony. Będzie potrzebny jako dowód. Zrób dokładne zdjęcia uszkodzonego sprzętu i wszystkich szkód, które spowodował. Zachowaj paragony, faktury i wszelką dokumentację zakupu.
Jeśli doszło do obrażeń ciała, jak najszybciej udaj się do lekarza. Dokumentacja medyczna będzie kluczowa przy dochodzeniu odszkodowania. Zapisz także wszystkie dodatkowe wydatki związane ze szkodą, na przykład koszty naprawy zniszczonego mienia.
Następnie skontaktuj się ze sprzedawcą lub bezpośrednio z producentem. Możesz to zrobić przez telefon, e-mail albo formularz kontaktowy na stronie internetowej. Opisz dokładnie, co się wydarzyło, podaj dane produktu i dołącz zdjęcia. Podkreśl, że produkt może być niebezpieczny, bo sprzedawca ma obowiązek przekazać tę informację producentowi.
Sprzedawca powinien odpowiedzieć w ciągu czternastu dni. Jeśli tego nie zrobi lub odmówi uznania roszczenia, możesz zgłosić sprawę do Inspekcji Handlowej albo Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W zawiadomieniu opisz produkt, producenta, datę zakupu, okoliczności zdarzenia i wysokość szkody.
Jeśli sprawa jest skomplikowana lub Twoje roszczenie zostało odrzucone, warto skorzystać z pomocy prawnika. Specjalista pomoże przygotować dokumenty, przedstawić dowody i reprezentować Cię przed sądem. Możesz także zwrócić się o pomoc do organizacji konsumenckich, takich jak Federacja Konsumentów, które oferują bezpłatne porady.
Kiedy producent może się nie zgodzić?
Choć Twoje prawa są szerokie, istnieją sytuacje, w których producent nie ponosi odpowiedzialności. Pierwsza to gdy produkt nie został wprowadzony do sprzedaży w celu zarobkowym. Oznacza to na przykład rzeczy używane sprzedawane prywatnie między osobami.
Druga sytuacja to gdy wada nie istniała w momencie wprowadzenia produktu na rynek. Jeśli kupiłeś kosiarkę sprawną, ale potem sam próbowałeś ją modyfikować i przez to się zepsuła, producent nie odpowiada. Podobnie gdy używałeś sprzętu niezgodnie z instrukcją. Jeśli wiertarką udarową próbowałeś wiercić w betonie, mimo że była przeznaczona tylko do drewna, trudno będzie dochodzić odszkodowania.
Producent może też zwolnić się z odpowiedzialności, gdy stan wiedzy naukowej i technicznej w momencie wprowadzenia produktu nie pozwalał przewidzieć wady. To wyjątek stosowany rzadko, głównie w sprawach bardzo złożonych technologicznie.
Nie zniechęcaj się jednak tymi wyjątkami. W większości typowych sytuacji związanych ze sprzętem domowym i ogrodowym będziesz chroniony. Gdy kosiarka wybucha, bojler przecieka albo narzędzia się rozpadają w normalnym użyciu, producent ponosi odpowiedzialność.
Zapamiętaj najważniejsze
Zakup sprzętu do domu i ogrodu to inwestycja, która powinna służyć długo i bezpiecznie. Gdy coś idzie nie tak, masz konkretne prawa. Rękojmia działa automatycznie przez dwa lata i pozwala naprawić, wymienić lub zwrócić wadliwy produkt. Gwarancja może dać dodatkową ochronę, często na dłużej.
Jeśli wadliwy sprzęt spowodował szkody w Twoim domu, obrażenia ciała lub inne straty, możesz domagać się odszkodowania. Nie musisz udowadniać winy producenta, tylko wykazać wadę produktu i jej związek ze szkodą. Nowe przepisy europejskie zniosły minimalny próg wartości szkody, więc każda strata się liczy.
Przy zgłaszaniu problemu pamiętaj o zabezpieczeniu dowodów, kontakcie ze sprzedawcą w odpowiednim czasie i ewentualnej pomocy prawnej. Świadomość swoich praw to pierwszy krok do ich skutecznego dochodzenia. Nie bój się reagować, gdy kupisz wadliwy produkt. Prawo jest po Twojej stronie.
tmcl, Zdjęcie z Pexels (autor: ClickerHappy)